Kennis is macht. Niet voor niets investeren overheden flink in onderwijs en onderzoek. Menselijk kapitaal (human capital) speelt volgens economen een grote rol bij economische ontwikkeling. Dit maakt het bevorderen van innovatie en kennisontwikkeling tot een van de cruciale doelen van onze maatschappij. Om dit te stimuleren, zijn intellectuele eigendomsrechten (intellectual property rights), zoals patenten en auteursrechten, opgesteld. Zij stimuleren innovatie en creativiteit met een economische prikkel.
Er is wereldwijd sprake van vaccinatieongelijkheid, want het aantal toegediende doses coronavaccins is niet evenredig verdeeld over de verschillende continenten. Terwijl veel Europese landen, waaronder Nederland, al begonnen zijn met een extra prikronde, zijn in de minst welvarende landen van de wereld minder dan 10 procent van de inwoners volledig gevaccineerd.[1] De coronapandemie leidde daarom tot een discussie omtrent intellectuele eigendomsrechten en patenten op vaccins. De patenten zouden het productieproces van vaccinaties vertragen, waardoor de pandemie voor onnodig veel slachtoffers heeft gezorgd. Daarnaast zorgden de patenten ervoor dat de winsten in de farmaceutische industrie toenamen. Alhoewel de Verenigde Staten pleitte voor het vrijgeven van de patenten op coronavaccins, bleef de Nederlandse overheid geen voorstander. Is het wenselijk dat Nederland zich internationaal inzet voor het delen van de patenten?
De discussie omtrent het vrijgeven van patenten op coronavaccins
Er zijn voor- en tegenstanders van het vrijgeven van de patenten. De voorstanders komen vooral uit de hoek van de ontwikkelingssector. Organisaties als Oxfam Novib en Amref Flying Doctors pleiten voor het vrijgeven van patenten, omdat zo de wereldwijde vaccinatiegraad te verhogen zou zijn.[2] Het vrijgeven van patenten, wat zorgt voor een verlaging in de productie- en inkoopprijs van vaccins, is volgens ontwikkelingsorganisaties dé manier om ook in lage inkomenslanden de vaccinatiegraad te verhogen. Echter, zijn er ook argumenten tegen het vrijgeven van patenten.
Tegenstanders zien uitdagingen met betrekking tot de complexiteit van het productieproces. Vaccins op basis van de mRNA-techniek zijn uiterst ingewikkeld en kunnen dus niet zomaar door iedere fabriek geproduceerd worden. Het proces vraagt om technische kennis die niet wordt meegeleverd bij het vrijgeven van het patent. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat de kwaliteit van de vaccins minder wordt, en dus ook de effectiviteit daalt. Daarnaast kan het vrijgeven van de patenten een negatief effect hebben op de economische prikkel van farmaceutische bedrijven. Als het intellectuele eigendom niet wordt beschermd, zal de prikkel om investeringen te doen in de toekomst wellicht ontbreken.
Aan dit laatste argument zitten echter enkele haken en ogen, omdat de kennis achter de vaccins niet volledig te danken is aan de farmaceutische bedrijven. De mRNA-technologie werd begin jaren ‘60 ontwikkeld in Cambridge, in de loop van de 20e eeuw verfijnd, en vormt nu de basis voor een deel van de coronavaccins. De technologie komt voort uit onderzoeken van onderzoeksinstituten die met publiek geld zijn gefinancierd. In de 21e eeuw werd de technologie verder ontwikkeld door farmaceuten en verkregen zij uiteindelijk het patent op de technologie die resulteerde in de mRNA-technologie, de technologie die is toegepast bij de samenstelling van een deel van de coronavaccins. Tijdens de coronapandemie resulteerden deze patenten in hoge winstcijfers.
Volgens Oxfam Novib bijvoorbeeld, liggen de productiekosten van mRNA vaccins op $1,18 per dosis. Overheden betalen voor het vaccin van Pfizer-BioNTech tussen de $6,75 (Afrikaanse Unie) en $28 (Israël) per dosis.[3] Een groot verschil dus met de productiekosten. Wel moeten we er rekening mee houden dat de onderzoekskosten en ontwikkelingskosten niet opgenomen zijn in de productie-prijs.
Maar zelfs na een ruime schatting van deze kosten blijft een miljardenwinst over, zo stelt De Correspondent.[4] Dat terwijl overheden met de rug tegen de muur stonden tijdens de pandemie. Overheden moesten advance purchase orders plaatsen, grote aantallen bestelling van een nog te ontwikkelen vaccin, terwijl nog niet duidelijk was of het vaccin daadwerkelijk effectief zou zijn. De risico’s voor de farmaceuten werden daardoor gedekt, terwijl de winst grotendeels rechtstreeks naar de farmaceuten ging, en niet naar de onderzoeksinstituten of overheden.
Er is een duidelijke tegenstelling tussen de voor- en tegenstanders van het vrijgeven van de patenten. Door de tegenstanders wordt er gekeken naar economische aspecten, zoals de prikkel voor innovatie die verloren kan gaan. Door de voorstanders wordt er gekeken naar de mogelijkheden die het vrijgeven van de patenten biedt, zo zou het vrijgeven van patenten het uitgelezen middel zijn om de wereldwijde vaccinatiegraad te verhogen. Hoewel er voor de argumenten van de tegenstanders zeker iets valt te zeggen, is het ook duidelijk dat het coronavaccin niet slechts een product is dat ontwikkeld is door bedrijven als Pfizer, BioNTech of Moderna, maar juist een resultaat is van de gecombineerde inzet van de publieke en private sector.
Desalniettemin is de winst die behaald is met de verkoop van de vaccins grotendeels teruggevloeid naar de private sector, terwijl overheden slechts een verhoogde staatsschuld overhouden aan de pandemie. In 2020 behaalde Moderna inkomsten ter waarde van $800 miljoen, ten opzichte van gemiddeld $127 miljoen per jaar over de vier jaar daarvoor. Oxfam schatte de gecombineerde omzet over 2021 van Moderna, Pfizer en BioNTech op $34 miljard.[5] Gegeven de significante inbreng die de publieke sector heeft geleverd aan de totstandkoming van het vaccin, is het redelijk om een deel van de behaalde winst met overheden te delen (bovenop de belastinginkomsten). Dit zou zowel nationale begrotingen als het imago van de farmaceutische sector ten goede komen. Nederland zou deze beleidsoptie verder kunnen verkennen samen met Europese partners, en zich binnen Europa in kunnen zetten voor een eerlijkere compensatie van publieke investeringen. Het is wenselijk dat binnen Europa een coalitie ontstaat van lidstaten die met een herziene blik naar intellectueel eigendomsrechten kijken. Nederland kan hier, in lijn met het coalitieakkoord, een voortrekkersrol in spelen. Als publiek geld gebruikt wordt om risico’s te dekken, is het redelijk dat de publieke sector hiervan ook de vruchten plukt. Zo kan het patentrecht gewaarborgd worden, maar kunnen mogelijk behaalde woekerwinsten worden gedeeld met de burgers.
Geschreven door: Birgit Hofman (track PV NY), Juliette Huijsmans (track PV NY) en Joanne de Waard (track DAM)
Disclaimer - stukken geschreven door The West Wing zijn geschreven op basis van de persoonlijke opvattingen van haar schrijvers en representeren niet het gedachtegoed van het ministerie van Buitenlandse Zaken, of de organisaties waarvoor de schrijvers werkzaam zijn.
Bronnen: [1] X. van Huffelen e,a, ‘Hoeveel boosterprikken zijn er al in Nederland gezet en hoe gaat het met vaccineren in armere landen?’ De Volkskrant 3 Februari 2022 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoeveel-boosterprikken-zijn-er-al-gezet-in-nederland-en-hoe-gaat-het-met-vaccineren-in-armere-landen~b7109a05/ [geraadpleegd op 5 februari 2022]
[2] ‘Het klassieke argument tegen het opheffen van medicijnpatenten geldt niet tijdens een coronapandemie, betoogt Tess Vanacker’ Amref Flying Docters https://www.amref.nl/actueel/2021/vaccineer-afrika [geraadpleegd 27 januari 2022].
[3] A. Marriot, A. Maitland., ‘The Great Vaccine Robbery’ Oxfam Novib (2021) https://webassets.oxfamamerica.org/media/documents/The_Great_Vaccine_Robbery_Policy_Brief.pdf?_gl=1*16yxskd*_ga*MTkwMjA1OTQ1Mi4xNjQzMTkwNjY0*_ga_R58YETD6XK*MTY0MzE5MDY2My4xLjAuMTY0MzE5MDY2My42MA.
[4] R. Mersch, De uitvinder van het coronavaccin is niet Big Pharma, maar die krijgt wel de eer en de poen’ in De Correspondent (2021) https://decorrespondent.nl/12063/de-uitvinder-van-het-coronavaccin-is-niet-big-pharma-maar-die-krijgt-wel-de-eer-en-de-poen/750923487072-1218c60a [geraadpleegd 25 januari 2022].
[5] ‘Pfizer, Biontech and Moderna making 1000 pond profit every second while the world's poorest countries remain unvaccintated’ Press Release Oxfam Novib (2021) https://www.oxfam.org/en/press-releases/pfizer-biontech-and-moderna-making-1000-profit-every-second-while-worlds-poorest.