Momentum en suggesties om de (Nederlandse) burger meer te betrekken bij de Europese Unie
Op 21 mei 2019 publiceerde de Volkskrant een artikel met de titel ‘Zo veel invloed, zo weinig bekend bij burgers: het imagoprobleem van het Europees Parlement’ waarin de desinteresse van de ruim vierhonderd miljoen burgers in de Europese politiek werd aangekaart.[1] Ook Arjen Lubach besteedde onlangs (november 2020) in zijn programma Zondag met Lubach aandacht aan het probleem van de zogenoemde ‘Eurokloof’, welke hij omschreef als het gebrek aan contact tussen de Europese burger en de Europese politiek. Deze Eurokloof leidt tot een gebrek aan vertrouwen in Europese instanties en onbegrip over de toegevoegde waarde van de Europese Unie (EU). Gevolgen hiervan zijn de recente Brexit en de opkomst van het populisme met bijbehorende anti-EU sentimenten.[2] Ongeacht of men pleit voor een grotere rol voor de EU óf voor een meer onafhankelijk en zelfstandig Nederland, is het van belang dat de Nederlandse burger meer geïnformeerd wordt over de politieke praktijken van de EU. Ongeveer een derde van alle Europese wetgeving is namelijk ook van toepassing op Nederland en daarnaast is de EU van groot economisch belang voor ons land.[3]
De Europese burger moet daarom meer inzage krijgen in wat de EU precies voor hen betekent - en zou kunnen betekenen - in de praktijk.[4] Het thema ‘meer of minder Europa’ is ook in Nederland een veelbesproken thema gebleken in verkiezingstijd en de Nederlandse burger moet een weloverwogen beslissing kunnen maken over dit onderwerp. Daarom zal er in deze publicatie worden aangekaart wat er momenteel mis gaat omtrent de informatievoorziening voor Europese burgers en zullen er vervolgens suggesties gedaan worden over hoe de (Nederlandse) burger meer betrokken kan raken bij de Europese politiek.
Wat zijn oorzaken voor het feit dat EU burgers nauwelijks betrokken zijn bij EU?
De betrokkenheid van de burger berust op informatie en participatie. Het gebrek aan betrokkenheid van de Nederlandse burger bij de Europese politiek is al voor langere tijd een probleem. In 2013 bleek al uit onderzoek dat 88% van de Nederlanders van mening was dat de EU een duidelijke boodschap nodig heeft. Daarnaast bleek uit dit zelfde onderzoek dat slechts 44% van de Nederlandse bevolking dacht dat het Europese Parlement direct door het volk verkozen werd en was slechts 43% van de Nederlandse bevolking van mening dat de Europese democratie goed werkt.[5] Er is dus al sinds een aantal jaar kritiek op de EU en onbegrip over hoe de instanties werken.
Laatstgenoemde ontstaat met name door het gebrek aan informatie dat ter beschikking wordt gesteld over EU besluitvorming.[6] Het merendeel van EU beleid wordt namelijk achter gesloten deuren besproken en onderhandeld. Hoewel het Europees Parlement bij wet genoodzaakt is om te rapporteren over deze bijeenkomsten achter gesloten deuren, blijkt dat dit in de praktijk niet of nauwelijks gebeurt.[7] Een gevolg hiervan is dat de legitimiteit van het EU-wetgevingsproces wordt ondermijnd. Echter steunen EU instanties deze vorm van besluitvorming door te benadrukken dat geheimhouding van besluitvorming leidt tot efficiënter en beter beleid.[8]
Daarnaast is verrassend genoeg de kritische en onafhankelijke rol van de media zoals we die kennen in politiek Den Haag, niet vanzelfsprekend in Brussel. Door de afwezigheid van deze zogeheten ‘vierde macht’ wordt gebrek aan transparantie over besluitvorming versterkt. Daarnaast is het door het ontbreken van deze vierde macht moeilijk om besluitvormers en beleidsmakers tot democratische verantwoording te roepen wanneer zij fouten maken die gevolgen hebben voor het beleid.[9]
Tot slot zijn Europese debatten lang en worden ze gevoerd in verschillende talen. Dit maakt het tevens minder aantrekkelijk om de besluitvorming als EU burger te volgen, omdat men gebruik moet maken van vertolking of ondertiteling.
Wat bestaat er al aan initiatieven om betrokkenheid burger-EU te vergroten?
Oplossingen vanuit de EU om haar burgers (en dus ook Nederlandse burgers) meer te betrekken bij de Europese politiek kwamen onder andere in de vorm van burgerdialogen en het programma ‘Europe for citizens’ dat in 2012 is opgezet. Echter blijken de programma’s weinig verandering te brengen in het stimuleren van burgerparticipatie. Een oorzaak daarvan zou kunnen zijn dat de focus van de programma’s zich met name richt op het aanwakkeren van een gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de verdere ontwikkeling van de Europese Unie. Echter heeft Europa en de EU een tekort aan herkenbare Europese symboliek. De initiatieven benoemen daarnaast niets over meer berichtgeving en verbeterde transparantie. Het zou daarom verstandig zijn om meer betrokkenheid te creëren bij Nederlandse burgers op basis van meer berichtgeving/informatie, in plaats van op saamhorigheid in te spelen.
Onze suggesties voor de aanpak van de Eurokloof
De volgende drie oplossingen zouden de informatievoorziening en transparantie over de politiek en werking van de EU kunnen verbeteren en daarmee kunnen bijdragen aan een grotere betrokkenheid van burgers bij de EU.
Allereerst zou er in Nederlandse media meer aandacht moeten worden besteed aan de Europese politiek en besluitvorming. Het ontbreken van de vierde macht wordt deels veroorzaakt doordat de debatten en besluitvormingen vaak in verschillende talen worden gevoerd. Desondanks is de media verantwoordelijk om deze informatie toegankelijk te maken voor de (Nederlandse) burger. Op deze manier kan in ieder geval de Nederlandse media onafhankelijke en kritische mediaberichten over EU besluitvorming stimuleren.
Ten tweede zouden er meer top-down informatieprocessen/campagnes vanuit overheden moeten worden geïnitieerd. Overheidsinstanties dragen de verantwoordelijkheid om duidelijk te maken wanneer maatregelen voortkomen uit Europese wetgeving of nationale beleidsprocessen. Daarmee wordt bedoeld dat er momenteel bij de Europese burger weinig kennis is van wanneer ontwikkelingen plaatsvinden door Europese wetgeving, nationaal beleid of bijvoorbeeld de private sector. Een voorbeeld daarvan is dat tarieven voor mobiel bellen, internetten en sms’en voor de gebruiker tegenwoordig overal in de EU hetzelfde is en over landsgrenzen heen reikt. Hoewel netwerkproviders destijds reclame maakten met hun bijdrage aan deze ontwikkeling, is dit met name toe te schrijven aan Europese wetgeving. Een manier waarop meer top-down informatiecampagnes bijvoorbeeld gedeeld kunnen worden, is via een mobiele applicatie waarin nieuwsberichten over de EU worden gedeeld en debatten te volgen zijn.
Een derde mogelijke oplossing is het opnemen van een onderdeel ‘Europese Unie’ in het curriculum van middelbare scholen bij het vak maatschappijleer. Hoewel dit voor HAVO en VWO al onderdeel is van het curriculum, ontbreekt het op het VMBO nog aan leerstof over de EU. Ook op basisscholen, bijvoorbeeld in de groepen 7 en 8, zou er aandacht moeten worden besteed aan de EU. Daarmee maken kinderen al op jonge leeftijd kennis met de EU en zullen zij meer affiniteit krijgen met de besluitvorming die plaatsvindt in Brussel.
Conclusie
Met de groter wordende Eurokloof ontstaat er bij de Europese burger een gebrek aan vertrouwen in Europese instanties en onbegrip over de toegevoegde waarde van de EU. Door informatiestromen over de EU te vergroten en participatie van burgers te stimuleren, zal de betrokkenheid toenemen. Hoewel de EU initiatieven heeft gestart om het gebrek aan betrokkenheid te verkleinen, blijken deze onvoldoende effect te hebben. Bovenstaande voorstellen zouden daarvoor eventueel een uitkomst bieden. Zo zal de Nederlandse burger meer betrokken worden bij de Europese politiek en de besluitvormingsprocessen die in het Europese hart plaatsvinden. Een goede mogelijkheid om deze initiatieven te bespreken en verder uit te werken, is de Conferentie over de Toekomst van Europa. Op 10 maart 2021 tekenden de voorzitters van de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement de ‘Gezamenlijke Verklaring over de Conferentie over de Toekomst van Europa’, wat een eerste stap is voor een EU beleid waarin de EU burger centraal staat[1] [2] [3][10]. Deze conferentie - waarin de dialoog aangegaan wordt met de EU burger voor meer democratie - is daarom de uitgelezen plek voor Nederland om bij te dragen aan oplossingen voor de Eurokloof.
Dit stuk is geschreven door: Alex Iliopoulos en Lashinda van den Ham (track DIE). Met hulp van Donna Lippes, Wouter Jansen en Tony de Die (track DIE).
Disclaimer - stukken geschreven door the West Wing zijn geschreven op basis van de persoonlijke opvattingen van haar schrijvers en representeren niet het gedachtegoed van het ministerie van Buitenlandse Zaken.
[1]https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/zo-veel-invloed-zo-weinig-bekend-bij-burgers-het-imagoprobleem-van-het-europees-parlement~bed39fa9/
[2]https://www.nrc.nl/nieuws/2014/05/20/tachtig-procent-van-onze-wetten-komt-uit-europa-1378885-a660893
[6] Transparency of the EU informal trillogues through public feedback in the European Parliament: promise unfilfilled (Brandsma, G.J.)
[7] Transparency of the EU informal trillogues through public feedback in the European Parliament: promise unfilfilled (Brandsma, G.J.)
[8] Leino, P. (2017). Secrecy, efficiency, transparency in EU negotiations: conflicting paradigms?. Politics and Governance, 5(3), 6-15.
[9] Leino, P. (2017). Secrecy, efficiency, transparency in EU negotiations: conflicting paradigms?. Politics and Governance, 5(3), 6-15.